Chẩn đoán và sàng lọc di truyền tiền làm tổ (PGD/ PGS)

10/01/2023

Kỹ thuật chẩn đoán và sàng lọc di truyền tiền làm tổ cho phép đi sâu phân tích bản chất di truyền bên trong của phôi. Nhằm chọn ra những phôi bình thường về hình thái và di truyền, bảo đảm khả năng thành công cao, giảm số lượng phôi trong một lần chuyển. Do đó giảm tỷ lệ đa thai và ngăn ngừa tình trạng trẻ sinh ra bị mắc các bệnh di truyền hoặc giảm tỉ lệ buộc phải ngừng thai kỳ do các dị tật di truyền.

Tổng Quan Về Chẩn Đoán Và Sàng Lọc Di Truyền Tiền Làm Tổ

Chẩn đoán di truyền tiền làm tổ (Preimplantation genetic diagnosis-PGD) là một quy trình giúp xác định các bất thường di truyền có trong phôi trước khi thực hiện cấy vào tử cung. Những phôi được sử dụng cho PGD thường được tạo ra nhờ phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm. Phương pháp này giúp ngăn chặn việc các bệnh di truyền nào đó được truyền qua con cái của họ. Đặc biệt khi ba, mẹ hoặc cả hai được phát hiện có mang một bất thường di truyền nào đó.

Phương pháp PGD khảo sát được những gì?

Trên thế giới hiện nay có khoảng 300 gen liên quan đến bệnh có thể được phát hiện bằng PGD. Điển hình là những phôi có sự bất thường ở các cặp nhiễm sắc thể 13, 18, 21, X, Y. Vì thế mà trẻ sinh ra có một số dị tật như: đầu nhỏ, bệnh lý tim – thận bẩm sinh… Hoặc có một số trẻ có biểu hiện về chậm phát triển tâm thần, vận động (Down, Edwards, Patau,…) Hay sự bất thường của các cặp nhiễm sắc thể 15, 16, 22 có thể dẫn đến sẩy thai.

Những trường hợp nào nên thực hiện PGD?

Chẩn đoán nên được thực hiện cho cặp đôi nào có nguy cơ truyền bệnh lý di truyền cho con. Những phôi có bất thường về nhiễm sắc thể hay gen có thể không cấy và bám được vào tử cung. Hoặc trong một số trường hợp có thể dẫn đến sảy thai. Hoặc em bé sinh ra bất thường về tinh thần, thể chất và học tập. Dưới đây là các trường hợp nên tiến hành thực hiện PGD.

• Người mang gen lặn cho các bệnh di truyền liên quan NST giới tính.
• Người mang gen lặn cho các bệnh đơn gen.
• Người mang các bệnh liên quan đến NST.
• Phụ nữ bằng hay trên 35 tuổi có thể có từ 6 phôi hoặc hơn từ thụ tinh trong ống nghiệm.
• Phụ nữ có nhiều lần sảy thai (thường là hơn hai lần).
• Phụ nữ có nhiều hơn một lần điều trị thụ tinh thất bại.

PGD cũng có thể sử dụng với mục đính chọn lọc giới tính. Tuy nhiên, việc hủy bỏ các phôi thai chỉ dựa trên việc xem xét giới tính phôi được xem là vấn đề đạo đức ở nhiều người.

PGD được thực hiện như thế nào?

Chẩn đoán di truyền tiền làm tổ bắt đầu bằng phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm bình thường. Bao gồm thu nhận trứng và thụ tinh. Quá trình này được tiến hành trong phòng thí nghiệm. Phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm là một phần bắt buộc trong quy trình này. Mặc dù phần lớn các cặp đôi không có những khó khăn trong việc thụ thai.  Sau khi nuôi từ ba đến năm ngày, các phôi này sẽ phân chia thành nhiều tế bào.

Chẩn đoán di truyền tiền làm tổ bao gồm các bước sau:

1. Đầu tiên, một cặp/ một vài tế bào sẽ được thu nhận từ các phôi bằng sinh thiết phôi (hoặc thể cực 1 và 2 nhưng ít phổ biến hơn) sau khi đã phát triển được 5 ngày. Sau khi thu nhận các tế bào này, phôi được bảo quản đông lạnh.
2. DNA của các tế bào này sau đó được kiểm tra xem từng phôi này có di truyền gen bất thường từ bố mẹ hay không. Quá trình này thường mất ít nhất một tuần.
3. Một khi PGD đã xác định các phôi không có mang các bất thường di truyền, một/các phôi này sẽ được cấy vào tử cung (thông thường bằng quy trình thụ tinh trong ống nghiệm). Sau đó là đợi cho phôi được bám vào tử cung. Khi đó sẽ bắt đầu có tín hiệu dương tính cho các xét nghiệm trong thai kì.
4. Những phôi khác cũng không mang các bất thường về di truyền sẽ được bảo quản đông lạnh. Nhờ đó mà có thể sử dụng sau này. Trong khi đó, các phôi mang các gen bất thường sẽ được hủy bỏ. Quy trình kiểm tra này có thể mất vài tuần.

Thời gian từ quá trình thu nhận trứng đến kết quả cuối cùng của PGD có thể mất vài tuần. Quy trình này bao gồm thu nhận trứng, thụ tinh. Sau đó cần 3-5 ngày để phôi phát triển, 1-2 tuần để xét nghiệm gen.

Những lợi ích của PGD bao gồm:

• PGD có thể kiểm tra hơn 100 loại bệnh di truyền khác nhau.
• Phương pháp này giúp chọn lựa những phôi có chất lượng tốt nhất. Mục đích nhằm giảm tối thiểu nguy cơ em bé mang bất kì bất thường trên NST.
• Do phôi được chọn lọc từ trước, tỉ lệ phôi được cấy và bám vào tử cung cao bằng cách chuyển một số lương phôi vừa đủ. Do đó tránh được nguy cơ mang đa thai.
• Do chỉ những phôi không bị ảnh hưởng mới được cấy vào tử cung, việc kiểm tra di truyền trước khi cấy giúp thay thế cho các quy trình chẩn đoán sau thụ thai (như sinh thiết nhau thay hay chọc ối) là những phương pháp thường dẫn tới khó khăn trong việc quyết định chấm dứt thai kì nếu kết quả không được như mong muốn.
• Quy trình này được thực hiện trước khi cấy phôi vào tử cung. Do đó cặp đôi này có thể quyết định họ có muốn tiếp tục quá trình mang thai hay không.
• Quy trình này giúp các cặp đôi có được những đứa con ruột.

Các mối quan tâm khi thực hiện PGD?

Những điều sau là những mối quan tâm hay bất lợi khi thực hiện PGD:

• Phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm là bắt buộc và khá mắc, xâm lấn và có nhiều rủi ro. Chẳng hạn như hội chứng quá kích buồng trứng và nguy cơ cao có kết quả thai kì không tốt so với quá trình thụ thai tự nhiên (như cân nặng em bé thấp).
• Nhiều người tin rằng cuộc sống bắt đầu từ quá trình thụ thai. Việc hủy bỏ một phôi thai cũng là hủy hoại một con người.
• Trong khi PGD giúp giảm nguy cơ thụ thai đứa trẻ có mang bất thường di truyền, nhưng nó không loại bỏ hoàn toàn nguy cơ này. Trong một số trường hợp, những xét nghiệm khác có thể cần được thực hiện để chắc chắn có còn nguy cơ rủi ro của các yếu tố di truyền.
• Tuy nhiên, mặc dù có bất thường về di truyền, một vài bệnh chỉ biểu hiện dấu hiệu khi những người mang gen đến một độ tuổi nào đó. Vấn đề này về nguy cơ phát triển của bệnh cần được thảo luận với các chuyên gia tư vấn di truyền.
• Luôn nhớ rằng chẩn đoán di truyền tiền làm tổ không thể thay thế được lời khuyên thực hiện các xét nghiệm tiền sinh.

Ưu điểm của sàng lọc và chẩn đoán di truyền tiền làm tổ

Chẩn đoán và sàng lọc di truyền tiền làm tổ sẽ phát hiện được những phôi bất thường nhiễm sắc thể, từ đó để bệnh nhân có thể lựa chọn loại bỏ những phôi bất thường này trước khi chuyển phôi. Từ đó, giúp bệnh nhân giảm bớt số phôi chuyển trong một lần chuyển, tránh nguy cơ đa thai cũng như tình trạng ngừng thai kỳ do các di tật di truyền của thai nhi.

Sử dụng phương pháp chẩn đoán di truyền tiền làm tổ giúp phát hiện những phôi mang bệnh di truyền thế hệ và loại bỏ chúng. Giúp đứa trẻ sinh ra không mắc các bệnh di truyền như thế hệ trước đó.

Triển vọng áp dụng ở VN

Hiện nay ở VN PGD đã bắt đầu được nghiên cứu triển khai tại một số trung tâm TTTON. Chi phí thực hiện PGD ở nước ngoài dao động 10.000 – 20.000 USD, kể cả chi phí thực hiện IUI. Tính cả chi phí đi lại, ăn ở trong thời gian ở nước ngoài thì tổng chi phí rất lớn. Hi vọng trong tương lai gần kỹ thuật này sẽ được triển khai thành công ở VN.